Şeker Pancarı Hasadı ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Stratejik bir ürün olan şeker pancarı tarımı büyük emek ve yüksek masraf gerektiren bir üretimdir. Yıl boyu gösterilen bütün çabaların asıl hedefi en yüksek verim ve kaliteye ulaşmaktır. Gösterilen bütün çabaların sonucunda ulaşılan bu yüksek verimli şeker pancarının paraya dönüştürülmesinde en önemli etkenlerden biriside hasadın uygun şekilde yapılmasıdır. Hasada gerekli dikkatin ve özenin gösterilmemesi şeker pancarı tarımından hedeflenen kazanca ulaşılmasını engelleyecektir.
Hasada başlama zamanı
Pancar gövdesi, fizyolojik olgunluğa ulaştığı zaman hasat edilmelidir. Yani pancarın üzerindeki özellikle dış yaprakların sararıp dökülmeye başladığı dönemde hasada başlanmalıdır. Şekerpancarında, kök ağrılığı haziran ayından itibaren artmaya başlar ve kasım ayına kadar devam eder. Hava sıcaklığı 10oC’nin altına düştüğünde, solunumun hızlanması nedeniyle pancarda, kuru madde kaybına bağlı olarak ağırlık kaybı meydana gelir. Şekerpancarı zamanında hasat edilemez ise; ağırlık ve kalite kayıpları meydana gelir ve hasat sonrası, pancarın silolanması ve işlenmesinde sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, hasadın erken veya geç yapılması, belirli bir verim azalmasına neden olmaktadır. Genel olarak eylül-ekim aylarında hasadın bir gün erkene alınması ile pancarın kök verimi dönüme 20-25 kg, şeker içeriği % 0,04-0,09 ve şeker verimi ise 5-8 dönüme kg düşmektedir. Buradan da anlaşıldığı gibi erken hasat verim ve kalitenin düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenle yağışlar elverdiği sürece hasadın geç yapılmasının gerektiği anlaşılmaktadır. Şeker pancarı hasadı, soğuk ve yağışlı döneme bırakılmamalıdır. Çünkü bu dönemde tarlada çalışma zorlaşacağı gibi köklerdeki çamur firesi de artacaktır.
Şeker pancarı hasadı Türkiye genelinde; beklenen pancar rekoltesi, fabrikaların günlük toplam işleme kapasitesi, ülkenin şeker gereksinimi ve pancarın teknolojik olgunluk düzeyi göz önünde bulundurularak 05 Eylül – 10 Ekim tarihleri arasında başlamaktadır. Örneğin yüksek bir rekoltenin beklendiği yıllarda pancarın silolama döneminin gereksiz yere uzamaması, çiftçinin hasadı ağır kış şartları bastırmadan bitirebilmesi ve pancardan sonraki kışlık ekimin zamanında yapabilmesi için hasada başlama tarihleri kampanyalar normal zamanında bitecek şekilde öne alınır ve siloda beklemiş ve kalitesi azalmış pancar yerine daha uzun bir süre tarladan taze pancar işlenmektedir.
Bölgelere göre hasada başlama zamanı da;
- Deniz iklim bölgelerindeki fabrikalarda 05-20 Eylül,
- İç Anadolu ve Geçit iklim bölgelerindeki fabrikalarda 15-30 Eylül ve
- Doğu fabrikalarında 25 Eylül- 10 Ekim tarihleri olarak belirlenir.
Hasatta önemli konu haftalık çiftçi söküm programlarının zamanında açıklanıp aksatılmadan yürütülmesidir. Böylece çiftçiler haftanın hangi gününde fabrikaya kaç ton pancar teslim edeceklerini öğrenip taahhüt eder. Bu da fabrikanın randımanlı çalışmasını sağlar. Kampanya başında ise kantarlarda 2-3 günlük bir yığınak yapıldıktan sonra genel söküme kadar fabrikanın işleme kapasitesinin aşacak şekilde günlük söküm yapılmamalıdır. Bu şekilde erken söküm yaptırılacak olan üreticilere mutlaka kayıplarını karşılayacak birim ödenmelidir.
Donma riskini önlemek için kasım ayında hasat edilmemiş ve tarlada kalmış olan bütün pancarlar topluca hasat edilerek ve teslim alınır. Bu dönemde hasat edilen pancarlar fabrikalarda uygun şekilde depolanmalıdır. Fakat depolamada özellikle uygunsuz koşullarda tutulan fazla kalan pancarlarda şeker kaybı meydana gelmektedir. Örneğin; kasımda depo yerinde pancarın tonunda günde 135, Şubat'ta günde 277 gr şeker kaybolmaktadır.
Hasat Şekli
Hasat ülkemizde %50 el ve %50 makine ile yapılmaktadır. El hasadı yarısı aile, yarısı da yabancı işgücü ile yürütülür. Klasik el sökümünde 1 dekar tarlanın hasadı için günde 5 işgücü gerekir. Makineli hasatta pancarı yaprağı ile birlikte söken 3-5 sıralı söküm çatalı (%7), baş kesimi yapan 1 sıralı çekili söker-dizer (%3) ve 1-6 sıralı söker-toplar (%40) ile temizleme-yükleme makinesi kullanılır. Söküm çatalı günde 50, diğer makineler ise 100-250 dekar yer sökebilmektedir.
Pancarın Baş Kesim Kalitesi
Pancarın başı üzerindeki yeşil yaprak saplarının en alt hizasından düzgün bir bıçak darbesi ile kesilir ve alttaki ölmüş sarı yaprak gözlerinin bulunduğu kısım ise, yeşillik kalmayacak şekilde tıraşlanır. Yoksa kökün gerçek şeker varlığı düşer veya baş firesi yükselir. Ek olarak baş kesimi uygun olmayan kökler siloda filizlenip yaprak sürer ve fabrikada elde edilecek şeker miktarını azaltır.
Pancarın Temizlenmesi
Pancarın üzerindeki toprağın çok iyi bir şekilde temizlenmesi gerekir. Yoksa fabrikaya pancarın arasında gelen taş ve yapraklar yalnızca kir firesini ve sevk masraflarını artırmakla kalmaz; diğer yandan fabrika meydanı, işletme siloları, yüzdürme kanalları vb. gibi kısımlarda oluşan temizleme ve taşıma giderlerini de artırır. Ayrıca tarlanın verimli üst toprak tabakasının fabrikaya gelmemesi toprak verimliliğinin korunması açısından büyük önem taşır.
Tarla Silosu
Tarlada yükleme sırası bekleyen pancarlar için tarlanın uygun yerinde büyük öbekler yapılır ve sonra üzerleri yaprak veya branda ile örtülüp güneşten korunmalıdır. Aksi takdirde verimde ve pancar kalitesinde kayıpların olacağı unutulmamalıdır.
Sonuç olarak; şekerpancarında kaliteli ve yüksek bir pancar verimi elde edebilmek için, hasat sırasında şu işlemlere dikkat edilmelidir;
- Zamanında hasat yapılmalı
- Hasat sırasında toprağın tavlı olması sağlanmalıdır, eğer söküm döneminde yeterli yağış olmamış ise söküm sulaması yapılmalı,
- Söküm sırasında pancar gövdesinin yaralanması önlenmeli,
- Hasat sırasında pancarların baş kısımları düz olarak kesilmeli,
- Mümkün olduğunca toprak firesi az pancar kökleri teslim edilmelidir.
Yrd. Doç. Dr. Duran KATAR
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Ali Numan Kıraç Yerleşkesi, Ziraat Caddesi, Kütahya Yolu, 26160 ESKİŞEHİR